
به بهانه روز انسان دوستی؛ جای ایران در زیستبوم جهانی فعالیت مدنی کجاست؟
۱۹ آگست، مصادف با ۲۸ مرداد، روز جهانی انسان دوستی بود، مناسبتی برای اینکه بیش از پیش به فضای ارتباطی بین یکدیگر توجه کنیم و البته، نگاهی ویژه به نقش سازمانهای مردم نهاد در تنظیم روابط انسانی در سطح دنیا بیاندازیم و تجارب مثبت از فعالیت سمنها در سرتاسر دنیا را با هم به اشتراک بگذاریم.
NGOها و نهادهایی که توسط مردم و نه دولت و بدون قصد انتفاع مالی شکل گفتهاند، دهههاست که در راستای رشد جامعه مدنی و پدیده دولت – ملتِ مدرن، نقش ایفا میکنند. نتیجه اقدامات سمنها در حوزههای گوناگون و با رویکردهای مختلف، میتواند در هر بستر اجتماعی و سیاسی متفاوت باشد. به طوری کلی اما ضرورت ایجاد و تقویت سمنها را میتوان در تحقق اهدافی چون کوچکسازی دولت، توانمندسازی مردم و افزایش سرمایه اجتماعی، کارآمدتر کردن نظام اقتصادی، بهینهسازی فرآیند برنامه ریزی و عملیاتیتر کردن برنامهها و مقابله با آسیبها دانست. نهادهای اجتماعی به ویژه نهادهایی که به صورت خود جوش از بطن جامعه رویش پیدا میکنند آثار ماندگاری را در ساخت جامعه بر جا میگذارند.
برای پی بردن به اهمیت به نقش انجیاوها در دنیا خوب است نگاهی آماری به کمیت انجیاوهای فعال در کشورهایی با نهادهای مدنی قوی بیاندازیم:
سازمانهای غیردولتی، از انجمنهای بینالمللی تا بنیادهای محلی و مؤسسات خیریه کوچک، در حیطه، مقیاس و ساختار متفاوت و نمایانگر بسیاری ازعلاقمندیها، دغدغهها و فعالیتهای جامعه هستند. تعداد تخمینی سازمانهای غیردولتی فعلی در سراسر جهان ۱۰ میلیون (یا ۵۰ میلیون شاغل سازمان غیردولتی) است که پیشبینی میشود تا سال ۲۰۳۰ این عدد به بیش از ۲۰ میلیون (۱۰۰ میلیون شاغل سازمان های غیردولتی) برسد.
گزارش تهیهشده توسط سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۵ در خصوص حکومت جهانی، نشان میداد که در آن زمان قریب به ۲۹٬۰۰۰ سازمان مردمنهاد بینالمللی وجود داشتهاست. تعداد سازمان مردمنهاد داخلی کشورها از این رقم نیز بالاتر بودهاست. در حال حاضر حدود ۲ میلیون سازمان غیردولتی در ایالات متحده آمریکا فعالیت میکنند که بیشتر آنها در ۳۰ سال گذشته تشکیل شدهاند. روسیه نیز حدود ۴۰۰هزار سازمان مردمنهاد دارد. برزیل ۱٫۸ میلیون و فرانسه ۱ میلیون سمن دارند و آمار سال ۲۰۲۲ نشان میدهد که کشور انگلیس چیزی حدود ۱۸۰ هزار خیریه دارد. تنها در کنیا، قریب به ۲۴۰ سازمان مردمنهاد در هر سال تأسیس میشود. در هندوستان ۲ میلیون سازمان مردمنهاد رسمی وجود دارند و روزانه چندین مورد از این سازمانها ایجاد میشوند. تعداد سیمنهای غیررسمی در هند اما از عدد ۳٫۳ میلیون نیز تجاوز میکند. (این آمار مربوط به سال ۲۰۰۹ است و میتوان با اطمینان گفت که امروز تعداد انجیاوهای هند از این عدد نیز بیشتر است.) در واقع به ازای هر ۴۰۰ هندی، یک انجیاو در دومین کشور پر جمعیت جهان فعالیت میکند که احتمالاً میتوانیم بگوییم این گرایش عمومی به فعالیت داوطلبانه در نهادهای مدنی میراث جنبش کنشهای داوطلبانهای است که مهاتما گاندی، رهبر ملی هندوستان آن را بنا نهاده است. هند به عنوان بزرگترین دموکراسی دنیا، یک سوم از کل جمعیت زیر فقر جهان را در خود جا داده و به همین دلیل است که فعالیت مدنی در این کشور، بسیار پراهمیت جلوه میکند.
در ترکیه، کشوری که به واسطه ساخت اجتماعی، موقعیت ژئوپلیتیک و جامعهشناسی تاریخی در حوزههای بسیاری با کشور ما قیاس میشود نیز ۳۲۲ هزار انجیاو ثبتی وجود دارد که با تمام معیارهای موجود، ۱۲۲ هزار مورد از این سازمانهای مردم نهاد فعال هستند.
سهم کشور ما از این گستره کمّی اما در بهترین حالت به ۲۰ هزار نهاد مدنی هم نمیرسد. از سویی این نهادهای موجود نیز عموماً خیریه هستند و بسیاری از آنها هم اگرچه به عنوان سازمان مردمنهاد شمرده میشوند ولی در واقع نهادهایی دولتساخته هستند. در شرایطی که به واسطه بحران اقتصادی و تشویش اجتماعیِ ناشی از سیاستهای غلط و نیز تحریمهای بینالمللی، نیاز به فعالیت نهادهای مدنی بیش از هر زمان دیگر در ایران احساس میشود اما نه تنها شاهد گسترش یافتن این نوع از کنشگری نیستیم بلکه به نظر میرسد روند تعطیلی نهادهای مدنی نیز شروع شده است. در چنین شرایطی به نظر میرسد دولت باید سیاستهایی برای رونقبخشیدن به حوزه فعالیت مدنی و جذب افراد دارای ظرفیت به این حوزه لحاظ کند اما در عمل اخبار حاکی از گذراندن مقرراتی در پیش پای شکلگیری سمنها است که نسبت به قبل این فرایند را سختتر میکند. امید است با درک بهتر اهمیت فعالیت نهادهای مدنی در کشوری مثل ایران، شرایطی رقم بخورد تا شاهد جلب توجه هرچه بیشتر جامعه به سمت نهادهای مدنی باشیم و سطح دغدغهمندی و انساندوستیمان رو به رشد باشد و ببینیم که کسر قابل توجهی از مردم کشورمان به انواع فعالیت مدنی اهتمام میورزند و وقتی از منظر کمی و کیفی، جامعه مدنی خود را با سایر کشورهای توسعه یافته یا درحال توسعه دنیا قیاس میکنیم، احساس کمبود و کاستی نداشته باشیم.