گزارش بنیاد از همایش روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی
امروز، ۲۲ مرداد، روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی بود و به همین مناسبت همایشی در سالن ۶۰۰ نفره وزارت کشور برگزار شد که در آن، نمایندگان نهادهای دولتی و حاکمیتیِ قانون‌گذار، اعم از نماینده‌ای از مجلس، رئیس سازمان امور اجتماعی کشور و معاون وزیر کشور، مشاور رئیس جمهور در امر مردمی‌سازی دولت، سردار حسین یکتا؛ رئیس بنیاد کرامت امام رضا (ع) و محمد الموتی؛ دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع کشور و نهایتاً سردار احمد وحیدی، وزیر کشور دولت سیزدهم سخنرانی کردند.
نماینده بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوانان نیز به واسطه اهمیت گفت‌وگوی میان نهادهای مدنی غیرانتفاعی و سیاست‌گذاران حاکمیتی و به پاسداشت روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی، در این همایش حضور داشت. ما در بنیاد ضمن محترم شمردن دعوت وزارت محترم کشور و نیز تأیید دغدغه‌ای که منجر به نام‌گذاری این روز شده و هر سال نهادهای مختلف را به سمت برگزاری همایش‌هایی به این مناسبت ترغیب می‌کند، چند نقد به روند اجرای این همایش در وزارت کشور داریم:
در ابتدا، همان‌طور که احتمالاً از لیست سخنرانان همایش مشخص است، کمتر صدای تشکل‌های مدنی غیر دولتی از تریبون این همایش به گوش رسید و کمتر دغدغه سمن‌ها مطرح شد و بیشتر این نمایندگان ساختار قانون‌گذاری و اجرایی دولتی بودند که در این همایش صدایی داشتند. نتیجه نیز آن شد که بیش از نقد رویکردهای تصدی‌گرایانه نهادهای دولتی در قبال سازمان‌های مردم نهاد و یا تقدیر از نهادهای مدنی که این روز برای تکیرم آن‌ها نام‌گذاری شده است، شاهد تقدیر از عملکرد دولت، ارگان‌های دولتی مرتبط و مدیران دولتی ذی‌ربط بودیم. تقلیل انواع سازمان مردم نهاد به خیریه‌ها و آن‌چه هیئت‌های جهادی نامیده می‌شوند، دیگر آسیبی بود که در سخنانی که از تریبون این همایش ایراد شد، به گوش می‌رسید. ارجاع مدام به نهادها و اجتماعاتی که در شرایط استثنایی جنگ ۸ ساله پدید آمده بودند و قیاس شرایط فعلی با شرایط آن دوران نیز به وفور مطرح می‌شد. همین نگاه باعث شد تا بارها و حتی در کلام شخص وزیر کشور در رابطه با استفاده از نهادهای مدنی برای مقابله با دشمن خارجی و ایستادگی در برابر تحریم‌هایی که راه‌حل آن احتمالاً دیپلماسی مؤثر است و نه استفاده از ابزار سازمان‌های مردم نهاد، سخن به میان آید که به نظر می‌رسد خطایی است ناشی از پیش‌فرض‌های ناکامل و یا ناصحیح پیشین.
شاید تنها صدای هم‌سو با دغدغه‌های اصلی نهادهای مدنی مربوط به سؤال یکی از نمایندگان سمن‌ها بود که بی کسب اجازه و در میان سخنان آقای عباسی، معاون وزیر کشور و رئیس سازمان امور اجتماعی کشور در رابطه با پیش‌نویس قانون جدید تشکل‌های مردم نهاد پرسید و نسبت به آن ابراز نگرانی کرد. البته که جواب او ابتدا تخطئه شدن به دلیل برهم زدن نظم همایش بود و سپس، رد دغدغه مطرح شده و البته، انداختن تمام بار مسئولیت به دوش مجلس.
پیش‌تر خانم الهیان، نماینده مجلس شورای اسلامی در سخنان خودشان در رابطه با این پیش‌نویس قانون صحبت کردند و نیاز اساسی و مهم حوزه سازمان‌های مردم‌نهاد را داشتن قانون عنوان کردند و اظهار داشتند که فرایند پیشبرد و تصویب قانون تشکل‌ها در مجلس، فرایندی مشارکتی خواهد بود.
با این حال، می‌دانیم که یکی از اصلی‌ترین مشغله‌های ذهنی اصحاب سمن‌ها معطوف به همین قانون است. بسیاری پیش‌نویس ۷۰ بندی این قانون را بسیار سخت‌گیرانه قلمداد کرده‌اند. در حالی که در عموم کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه، دولت دخالتی در امور تشکل‌های غیردولتی ندارند و تنها بر عملکرد آن‌ها نظارت می‌کند، در ایران و از ابتدای دهه ۷۰ تا به امروز، تلاش‌های زیادی در راستای وضع قانونی برای تحدید سازمان‌های مردم نهاد صورت گرفته است. این تلاش‌ها اما تا به امروز تنها به شکل‌گیری آیین‌نامه‌ای برای تشکیل تشکل‌های مدنی منجر شده بود و حالا به نظر می‌رسد بنا است، این آیین‌نامه به قانونی جامع‌تر بدل شود.
دغدغه پرپیچ و خم بودن مسیر اخذ مجوز برای ان‌جی‌اوها به قدری همه‌گیری است که حتی سردار حسین یکتا هم در سخنانش به این موضوع اشاره کرد، حال آنکه پیش‌نویس قانون جدید نشان دهنده سخت‌تر شدن فرایند اخذ مجوز سمن‌ها نیز است.
محمد الموتی، دبیر شبکه‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست و منابع کشور در سخنان خود به نقش سازمان‌های مردم‌نهاد در مسیر یافتن مشکلات و چالش‌ها در کشورهای دیگر اشاره کرد و اینجا، ما به نقش یگانه سمن‌ها در رفع معضلات مبتلابه کشور نیز اشاره می‌کنیم اما جای تأسف دارد که این نگاه نه تنها در میان تصمیم‌سازهای کشور مغفول مانده که بعضاً دیده شده به مسئله سازمان‌های مردم نهاد به چشم یک مشکل نگاه می‌شود.
بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوان ضمن عرض تبریک روز ملی تشکل‌ها و مشارکت‌های اجتماعی، آرزو می‌کند روزی نگاه انتزاعی و بعضاً ناصحیح به فعالیت مدنی در ایران، به خصوص از سوی متولیان امر، برچیده شود، صدای فعالان مدنی پژواک بیشتری داشته باشد و سمن‌ها بتوانند تأثیری پایدار، آن‌طور که مطلوب همه ماست، در عرصه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی ایران عزیز بگذارند.